درس سيزدهم
ارزش قياس ( 1 )
از جمله مسائلی كه لازم است ضمن كليات منطق بيان شود ، ارزش منطق
است ، و چون غالب ترديد و انكارها در مورد ارزش منطق ، درباره ارزش
قياس بوده است ، ما آن را تحت عنوان ارزش قياس بحث میكنيم . و به
همين دليل اين بحث را كه مربوط به فايده منطق است و طبق معمول بايد در
اول كار بدان توجه شود ما پس از بحث قياس قرار داديم
قياس چنانكه قبلا دانستيم ، نوعی عمل است اما عمل ذهن . قياس نوعی
خاص تفكر و سير ذهن از معلوم به مجهول برای تبديل آن به معلوم است .
بديهی است كه قياس خود جزء منطق نيست ، همچنانكه جزء هيچ علم ديگر
نيست ، زيرا " عمل " است نه " علم " اما عمل ذهن ، [ ولی به اعتبار
ديگر ] داخل در موضوع منطق است ، زيرا قياس يكی از انواع حجت است و
حجت يكی از دو موضوع منطق است . آنچه جزء منطق است و به نام باب
قياس خوانده میشود قواعد مربوط به قياس است كه قياس بايد چنين و چنان
و دارای فلان شرايط باشد . همچنانكه بدن انسان جزء هيچ علمی نيست ، بلكه
مسائل علمی مربوط به بدن انسان است كه جزء علم فيزيولوژی يا پزشكی است